Làng Phù Khê với ba thế lực trong đó lý Tam cha Bân chiếm lợi tức từ ruộng vườn sưu thuế của dân làng. ĐỘI THIẾT kinh doanh thu lợi từ quán xá, nhà trọ, tửu diếm, chợ quê ở đầu làng. LÃNH PHONG thu lợi từ sông và đầm hồ ngoài làng. Việc này đã ổn định từ nhiều năm. Hàng ngày, cậu bé Cừ đi học vẫn bị ấm Bân bắt nạt như vậy nhưng thường được sự trợ giúp của những người bạn đồng lứa là cô NA con ông lãnh Phong và N con ông đội Thiết. Ba người có vẻ rất thân thiết với nhau.

Câu chuyện tiếp là Cừ hồi tưởng về hoàn cảnh sống trong quá khứ nhiều khó khăn của gia đình Cừ khi anh còn nhỏ. Anh đi học ở quê với nhiều áp lực bị bắt nạt. Nhiều lần Cừ bị Bân hạ nhục ở trên đò, rồi trên đường đi học về mà không được phép đánh lại vì điều luật môn phái không cho phép võ sinh được đánh nhau khi chưa trưởng thành.

Nhà lý Tam, được tin tuần đinh nói lúc qua đò có gặp một người khách mạn ngược và thấy nghỉ trọ ở khách điếm của đội Thiết. Lý Tam nghi là dư đảng của giặc Cờ đen trên Lào Cai hoặc tàn quân Đề Thám trên Yên Thế về chiêu hiền tụ nghĩa.

Đội Thiết gặp Cừ giao cho anh tiền và xe đạp Tự để lại. đội Thiết tín nhiệm Cừ và nhờ Cừ hướng Ân vào con đường mà anh đã chọn. đội Thiết không muốn n sa vào con đường ăn chơi. Lúc này khán giả biết là Cừ đã theo con đường Cách mạng từ lâu rồi.

Đêm nay, ngoài quán thịt chó của đội Thiết có thêm mấy ông khách trọ khác tới nghỉ để mai qua đò lên mạn ngược. Họ muốn qua hướng tây bắc đầu quân theo một tổ chức có tên là Quốc dân quân.

Tại bến đò, đốc Lộc và ông Cơ bị chính hai thuộc hạ ám sát. Ông Cơ chết, ông Lộc được Tài đưa về Hà Nội để chữa trị.

Na và Ân đi dạy học về thì gặp Cừ. Lãnh phong cảnh báo Cừ về tình hình mật thám ở quê. Cừ thuyết phục lãnh Phong theo Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội. Đội Thiết lúc đó cũng sang mang theo đùi heo quay. Đội Thiết nói từ bỏ nghề thịt chó và cùng lãnh Phong tham gia Hội Cách mạng Thanh niên của Cừ.

Đội Thiết thành lập Đội thiết vận, định thâu tóm mảng vận tải hành khách và hàng hoá. Cừ đã xin đội Thiết kéo xe thử để tự rèn mình.

Cừ quyết định thoát ly khỏi làng đi công nhân mỏ. Anh tạm biệt gia đình, tạm biệt em Lê, cô Na và những người thân ra đi.

Những hình ảnh Cừ đi hoạt động, đi khám bệnh, bốc thuốc, diễn thuyết, làm vệ sinh, dạy chữ, lao động cùng những người công nhân, cùng ăn, cùng ở, cùng làm việc với họ... Anh mau chóng chứng tỏ mình và vai trò của mình trong tổ chức của anh.